Sesion përkujtimor në nder të figurës së shquar të H. Hasan Tahsinit

Sesion përkujtimor në nder të figurës
së shquar të H. Hasan Tahsinit

Me rastin e 195 vjetorit të lindjes së figurës së shquar të H. Hasan Tahsinit, Instituti Shqiptar i Mendimit dhe i Qytetërimit Islam në bashkëpunim me Shoqatën Kulturore Shqiptaro-Turke “Hasan Tahsini”, Muzeun Historik Kombëtar dhe Institutit Çam të Historisë, me datë 20 tetor, në ambientet e “Muzeut Historik Kombëtar” organizuan një sesion përkujtimor me temë “Hasan Tahsini 1812-1881, personalitet i shquar i dijes dhe atdhetarisë”.
Në këtë sesion institucionet organizuese përfaqësoheshin nga Dr. Ramiz Zekaj, Prof. dr. Beqir Meta, z. Ibrahim Hoxha dhe Ahmet Mehmeti etj.
Në sesion ishin të pranishëm edhe personalitete të shquara të shkencës, kulturës, artit si Prof. dr. Nuri Abdiu, historiani Sherif Delvina, poeti Uran Butka, artisti i popullit Reshat Arbana etj. Në fjalën e tij drejtori i Muzeut Historik Kombëtar z. Beqir Meta risolli në vëmendjen e të pranishme dimensionet shkencore dhe patriotike tw Hasan Tahsinit që i kapërcen kufijtë e vendit. Ndërkohw qw përfaqësuesi i Institutit Çam të Historisë z. Ahmet Mehmeti vlerwsoi figurwn e H.H. Tahsinit duke cituar fjalën e Sami Frashërit për të: “Nuk është vlerësim i tepruar që të thuash se midis nesh, ai ishte me të vërtetë një erudit, ishte më i larti ndër të lartët”, pwrfaqwsuesi i Shoqatws Kulturore Shqiptaro-Turke z. Ibrahim Hoxha pwrmendi veprimtarinw e zhvilluar dhe pwrpjekjet e shoqatws nw njohjen sa mw tw gjerw tw figurws sw H. H. Tahsinit dhe vlerwsimin qw meriton ai nga institucionet shtetwrore.
Prof. dr. Nuri Abdiu theksoi vendin e lartë që zë figura e Hasan Tahsinit si një nga personalitetet më të shquara shqiptare të shekullit të XIX. Në fushën e studimeve historike turke qe më i larti ndër më të lartët. Gjithashtu ai ishte rektori i parë i universitetit të Stambollit dhe ligjëruesi i parë në shkencat sociale. Konkretisht në fushën e studimeve psikologjike qe i pari studiues shqiptar që punoi një vepër që i përket psikologjisë. Vepra e tij me titull “Ilmi Ruh” - “Psikologjia” dëshmon qartë për njohuritë e tij të thella në shkencat psikologjike dhe njohja e teorive më bashkëkohore, për të cilat ai shpalos edhe një qasje personale në vepër. Njohuritë e gjera tw Tahsinit në shkencat religjioze e bëjnë veprën e tij interesante dhe të veçantë.
Drejtori i AIITC, dr. Ramiz Zekaj foli për veprimtarinë patriotike dhe në shërbim të shkencës të Hasan Tahsinit. Krahas tyre ai foli edhe për pozitën dhe njohuritë e tij në shkencat religjioze. Midis tw tjerash referuesi theksoi: “Hasan Tahsini duke qenë njohës i mirë i Kuranit dhe i shkencave islame, haditheve, tefsirit dhe filozofisë islame, e vështron dhe e shpjegon botën, shoqërinë njerëzore dhe mendimin njerëzor si produkt i krijimit të një intelekti suprem. Ai thekson: “Lavdëruar Qoftë Zoti që është Krijuesi më i mirë!” dhe zhvilloi më tej idenë se: “Krijimi dhe çdo gjë që filloi në botë duhet të ketë një shkak. Sendet që kërkojnë një shkak janë të mundshme. Një shkak, i cili është një qenie e mundshme, duhet të shkaktohet nga një qenie tjetër e mëparshme, e cila gjithashtu duhet të ketë një shkak, por nuk mund të kemi një seri të pafundme shkaqesh të tillë, sepse duhet të jetë një shkak i parë, qenia e të cilit është e domosdoshme duke pasur ekzistencën nga vetvetja dhe jo nga një shkak tjetër, dhe Ky është Zoti, krijimi i të Cilit është i domosdoshëm dhe i përjetshëm”.

KUMTESE E MBAJTUR NE SESIONIN SHKENCOR KUSHTUAR DIJETARIT HASAN TAHSINI.

KUMTESE E MBAJTUR NE SESIONIN SHKENCOR KUSHTUAR DIJETARIT HASAN TAHSINI.


Per figuren e Hoxhe Hasan Tahsinit kane dhene vleresimet e tyre shumestudiues,bashkekohes te tij dhe te mevonshem.Me i spikaturi nga tegjithe me duket potretizimi qe i ben figures se tij,poeti i shquar turkAbdylhak Hamit ne poezine "Elegji per Hoxhe Hasan Tahsinin",te botuarne revisten "Hafta"("java")ne te cilen shprehet:
"Ishte trupezim i esences se tijshpirterore,
thesar i diturise se thelle,
miniere e urtesise,ndofta nje bote diturish,
ishte filozof,letrar e poet".
I pare ne kendveshtrimin si poet,s'mund te besh kategorizime te plotashkencore shkencore per krijimtarine e tij poetike,kur poezite e tij qekemi ne duar jane nje pjese fare e vogel nga krijimtaria e tijpoetike,megjithate,edhe ato pak poezi qe disponojme,jane te mjaftueshmeper te thene se ne poezite e tij jane kudo te pranishme mendimetfilozofike.E kjo filozofi e vargjeve te tij eshte sa fetare aq edheshkencore.Ipare ne kete aspekt Hoxhe Hasan Tahsin i ngjan atyreshkencetareve kozmonaut,qe posa shkelen ne hene,para se gjithash,iufalen zotit.E kjo,s'ka si te ndodhe ndryshe,me ate kapacitet te rralleintelektual,me ato njohuri te thella ne fushen eastronomise,matematikes,gjeologjise,paleontologjise,kimiseorganike...Ai s'kish si t'i veconte ato qe i kishte teharmonizuara:Ndjesite e shpirtit te misheruara ne fene e tij dhebagazhin e pafund te njohurive te mendjes te tij te rralle.Ne poezine etij"Mbi tabelen astronomike"njohurite shkencore,perfundimet ne te cilatai arrin pas studimesh te gjata,jepen me pathos te konkretizuara nefigura artistike,te cilat i bejne ato me te kuptueshme dhe me teqendrueshme tek ai qe i lexon.Ilustroj mendimet tek vargjet e kesajpoezie:

"Ne pasqyren e boterave eshte kjo pikture e bukur,
nje kopje e hijshme e vepres se me te miritkrijues,
ne kupolen e kalter me gjithfare ngjyrashte bukura
stolisur jane yjet e qiellit,
burim gazmendi,per ata qe i stolisin".

Ne keto vargje,filozofi i shquar mahnitet me rregullsine eplaneteve,yjeve,galaktikave,te cilat ai i quan veper e krijuesitsuprem,Allahut te madherueshem,te cilin ai e adhuron deri neperkushtim.Por filozofia e thelle fetare me te cilin ai pranonperendine,argumenti faktik qe Hoxha Hasan Tahsini i benplotfuqishmerise se perendise,eshte e pakuptueshme per mjedisin qe errethon,eshte e pakuptueshme per ata besimtare injorante te pajisur meate sistem njohurishe te prapambetura mesjetare.Ky hendek i thelle kulture midis atij dhe mjedisit injorant u be shkakta quajne te pafe,Tahsin"kaurrin",ta denigrojne moralisht dhe ekonomikisht.Kete drame te jetes se tij ai me ironi therrese e shprehne vargjet:
"me thane "i pafe"u thashe "fetare"M'u desh me nje genjeshterT'i pergjigjesha nje genjeshtre tjeter"

Ne nje poezi tjeter te titulluar"Une dhe shpirti" te prek qetesiaplatonike me te cilin ai pret ardhjen e fundit te pashmangshem.Eshteformimi i persosur fetar qe i jep force te mos pranoje fatalitetin evdekjes,por ta quaj ate"mergim".Eshte arti i perdorur prej tij ne ketovargje,figuracioni qe ai perdor qe arrin te trasmetoj tek lexuesi seajo qe na pret...."kalimi nga nje gjendje ne nje gjendje tjeter eshtevazhdimsi,eshte nje kalim ne nje gjendje me te persosur te qeniessone,ndaj dhe ai s'meson te nxise cilindo te pergatitet per ketekalim.Keto poeti i shpreh ne vargjet:"Shpezi i shpirtit tim kerkon te ndahetnga banesa e paqendrueshme,Kafazi eshte i vjeter,nuk i mjaftyon me ky trup,Priret kah qenia e vetmise,Kerkon jeten e ameshueme,Me se fundi mergohet nga petka e vjeteruare trupit,Pasi deshira e fundit eshte qe te bashkohetme zotin,Kerkon te lartesohet ne boten ku e kakthesen.Mengjes e mbremje po me ngushtohethallka e jetes,Sherimi me i shpejte eshte:"shpejto te pendohesh para sa te vdesesh".Forma e nderthurjes se vargjeve ne poezine e Hoxhe Hasan Tahsinit eshtee larmishme.Diku mediton,diku dialogon me lexuesit.Kete te fundit ai eben edhe ne vargjet kur tenton te gjeje kuptimin e jetes,te kesajjete "qe eshte si nje cast".Ne keto raste me finese ai vetem hedhmendimet e argumentuara dhe per vertetesine e tyre le te gjykoj vetelexuesi me te cilin ai dialogon ne keto vargje:"E fshehta e ardhjes ne bote po te jetefitimi i njohurise,Sherbimi me i persosur po te jeteper te menduar e kujtuar krijuesin,per tu kthyer teper duhet te ngutesh,ne kete udhetim,gjatesia e kohes a krahasohet me jeten enjeriut?"Po ne kete poezi,ne disa rrethana me poshte,ai paraqitet si psikolog ithelle i shpirtit te njeriut,si njohes i "luftes",i kontradiktave qeshperthejne ne ndergjegjen e secilit individ.ja si e shpreh ai kete:"A s'eshte ndergjegja qe flet e qeshkruan ketro fjale,e qe pjek veprime shume te kunderta?Vete pyet,vete pergjigjet,vete padit..."Ne keto shkrime te Hoxhe Hasan Tahsinit tentuam te veme ne pah disavecori qe vihen re ne ato pak vargje te tij qe disponojme.Shpresojme qe ne te ardhmen studjuesit te kene me teper lende per testudiuar me mire artin e tij poetik.Duke ditur sa e madhe ishte zemrene tij dashuria per dheun meme,per ghuhen amtare s'ka se si ai te mos ikete shprehur keto ndjenja sublime ne poezi.Per studjuesit e artit te tij poetik po me kaq interes sa vjershat etij jane edhe kronogramet me permbajtje te thelle e me nivel te larteartistik si dhe pjesen elokuente ne prozen qe ai shkruante.Gjithashtu,duke ditur sa ndikonte,sa u eshte imponuar kultura,dijet etij bashkohesve e shoh me interes te studiohet ne c'permasa ka ndikuarne poezine filozofike te poetit tone te madh Naim Frasheri,me te cilineshte takuar ne Sarande.

Botuar ne gazeten "Cameria" te dates 26.11.1993 faqe 3,4.

Marre nga libri"Cameria sfide pro paqes" te KADRI LUTFI ALI.

Hoxhë Tahsini-Dijetarë Gjenial

Hoxhë Tahsini-Dijetarë Gjenial

Nga Yllka Iliazi (Bejko)

S'ka shumë kohë që lexuesi ka marrë në dorë një libër shumë tëvlefshëm për fillimet e studimeve shkencore në lëmë të psikologjisë,dhe po kaq të vlefshëm për çfarëdo lloj lexuesi që kërkon të pasurojëkulturën e tij në lidhje me njohjen e personaliteteve të rilindjessonë Kombëtare.Psikologjia e Hasan Tahsinit, i ofrohet lexuesit meshumë kulturë e stil prej Prof. Dr Nuri Abdiut. E veçantë në llojin esaj, jo vetëm se nxjerr në dritë një vepër të panjohur të rilindasittë madh, por ia sjell atij në formë bindëse, shkencore e tepërkorrekte nga ana gjuhësore.Më bindës bëhet pohimi i mësipërm kurmëson se këtë vepër e ka sjellë në gjuhën shqipe përkthyesi i shquarVexhi Buharaja, qysh në qershor të vitit 1979.Veç kësaj, autori istudimit, në vijimësi të korrektesës së tij shkencore, krahaspërkthimit në gjuhën shqipe ka sjellë edhe veprën origjinale, ashtusiç është botuar në Stamboll, më 1894, në gjuhën osmane.Botuesi isaj, Nadiri Fevzi, ndihet i nderuar që i jepet mundësia të botojë njëvepër të tillë të një shkencëtari të shquar të kohës së vet, gjë qënuk e fsheh në parathënien që shkroi vetë. Këtu po botoj veprënPsikologjia , d. m. th veprën plot vlera që ka shkruar mbi proçesetdhe gjendjet shpirtërore të njeriut , profesori i pashoq i filizavetë letërsisë dhe të filozofisë që janë rritur në lulishten ekulturës , profesori i cili ka studiuar dhe ka hulumtuar veprat evlefshme të dijetarëve të famshëm të Lindjes e të Perëndimit, tëcilat mbushin bibliotekat, i ndjeri Hasan Tahsin efendi, i cili kaqenë njëri nga filozofët e shquar të shek të XIX( XII allaturka).Këtëpo e bëj që fletët si smeraldi të kësaj vepre të mos zhduken nga erae rrëmbyeshme e vjeshtës..... Gjer tani nuk qe botuar ndonjë vepërmbi shkencën e psikologjisë. Prandaj këtë boshllëk e plotësoi indjeri i sipërpërmendur. .....Për të gjitha këto arsye, duke urekomanduar këtë vepër të re , atyre që kanë pasion për shkencat editurinë, i jap ngazëllimin e shpirtit të mësuesit tim të nderuar.Suksesi dhe mbarësia vjen nga zoti. Robi i përvuajtur NadiriFevzi.Hasan Tahsini që na dhuron "smeraldë"Po kush ishte HasanTahsini që na dhuron "smeraldë" me veprën e tij që është bërë objektstudimi i disa brezave të dijetarëve? Veç kësaj, ajo është bërë burimi pashtershëm pikëpamjesh të ndryshme shkencore, sociologjike,filozofike e psikologjike. Hasan Tahsini,( Hasan Osman Rushiti) lindinë fshatin Ninat të Konispolit më 7 prill të vitit 1811. Osmanefendiu, i ati i Tahsinit, ishte njeri i arsimuar, me kulturë tëgjerë , njohës i mirë i filozofisë dhe i letërsisë islame. Ai ishtenjë mësues i nderuar dhe i kërkuar. Mësimet e para të birit ia dha nëmedresenë më të mirë të zonës, në atë të fshatit Pandalejmon dhe mëpas në medresenë e Mustafa Pashë Bushatlliut në Shkodër ( 1822-1830 ). Shkollën qytetëse dhe atë fetare e vazhdoi në Janinë, dhe mëpas, vazhdoi e përfundoi me sukses studimet në Medresen " Fatih", njëndër më të njohurat e Stambollit. Përveç vlerësimit "shkëlqyeshëm" qëmori në këtë shkollë, atij iu atribua edhe epiteti "tahsin" prejdijetarit të njohur, mësuesit të tij, Mustafa efendi Vidini, që nëgjuhën shqipe përkthehet , I nderuar, I fisnikëruar, etj. Pikërishtkjo fjalë u shdërrua në mbiemrin e tij.Në vitin 1857, me dekret tëSulltanit, së bashku me disa dijetarë të tjerë të zotë të kohës sëtij, dërgohet në Paris, në Universitetin prestigjoz të Sorbonës përtë studiuar në fakultetin e shkencave të natyrës dhe më pas tëshkencave shoqërore.Sipas Dervish Himës , Hasan Tahsini "…për 16 vjetshërbeu si imam në ambasadën osmane në Paris.Gjatë kësaj kohe aistudioi me seriozitet të madh shkencat dhe filozofinë ePerëndimit."Hasan Tahsini dinte bashkë me shqipen 11 gjuhë. Tre gjuhëtë lindjes: arabisht,persisht, osmanisht; greqishten e re, greqishtene vjetër e latinishten I përvetësoi në Sorbonë; frëngjishten eitalishten dhe sipas të dhënave më të fundit, mendohet të ketë diturdhe anglishten e gjermanishten. Dëshmia më e mirë për këtë janëveprat " Shkrimet e Popujve" dhe Alfabeti origjinal i tij për gjuhënshqipe. Në vitin 1869 kthehet në Stamboll dhe u emërua rektor iUniversitetit , inagurimi i të cilit u bë në fillim të vitit 1870.Por në fund të po këtij viti e shkarkojnë sepse ai paraqiti nëUniversitet disa kumtesa publike nga fushat e astronomisë e tëfilozofisë, në të cilat flitej mbi hapësirën e pafund të botës sëmadhe dhe mbi "botën e vogël " siç quante veprimtarimë psikike tënjeriut, gjë që shkaktoi reagime të ashpra tek krerët fetarë tëStambollit. Më vonë jep mësime në një shkollë private. Biografëtpohojnë se shtëpia e tij në Stamboll u shndërrua në një universitettë mirëfilltë, ku zhvillonte leksione mbi shkencat enatyrës,psikologjinë , filozofinë, mbi historinë , letërsinë, etj. (Sipas Sejdi Kondit, Ylli i çamërisë Hasan Tahsini Tiranë 1998.) Nëhistorinë e kulturës shqiptare të Rilindjes sonë Kombëtare, HasanTahsini ka hyrë si një nga figurat më të shquara të shekullit të XIX,kurse në historinë e shkencës turke, si më i larti ndër të lartëtdhe, në historinë e arsimit të lartë të Turqisë, si Rektori i parë iUniversitetit të Stambollit, si ligjëruesi i parë në shkencat socialee ato natyrore. Tahsini punoi për alfabetin shqip dhe donte ta kishtetë ndryshëm nga alfabetet e gjuhëve të tjera për të treguarpersonalitetin e popullit të tij. Tahsini qe mësues i Abdylit, Naimite Samiut, Vaso Pashës, Jani Vretos, Ismail Qemalit e DanielOparakut.Ai ka qenë mësues shtëpie i historianit zyrtar të famshëmosman, Hajrullah Efendi, i ati i dramaturgut e poetit me famë osmane,Abdulhak Hamit. Në Enciklopedinë turke , Hasan Tahsini cilësohet sinjeriu që futi dijet e reja të Perëndimit në Perandorinë Osmane, praedhe në Ballkan e në Shqipëri. Ai ndërroi jetë më 4 korrik 1881.Trupi i tij u vendos në varrezat e lagjes Eren Qoj në Ysqydar, në tënjëjtat varreza ku do të varroseshin edhe dhe tre vëllezrit Frashëri.( Sipas Laurant Bicës, Revista Pedagogjike, nr 2 , fq 119, 1983 )Autori ,Prof.Dr. Nuri Abdiu, me humanizmin që e karakterizon, krejtstudimin e tij, një vend të posaçëm u ka rezervuar vlerësimeve tëdisa studiuesve, shqiptarë e të huaj, për personalitetin e HasanTahsinit. Po citojmë disa prej tyre: Sami Frashëri në veprën e tijShqipëria ç'ka qenë, ç'është dhe ç'do të bëhet, duke folur përshqiptarët , për inteligjencën, mençurinë e veçoritëetnopsikologjiketë tyre , ndër të tjera ka shkruar: " Prej këtijpopulli kanë dalë shumë dijetarë, shumica e tyre janë konsideruar seu takojnë popujve të tjerëqë flasin gjuhët në të cilat ata kanëmësuar e shkruar. Shumë shqiptarë, si ali Efendi gjakova e HasanTahsini ...janë dalluar në mes të dijetarëve, për dijet dhemendjemprehtë sinë e tyre."Në artikullin e revistës Hafta ( Java) ,kushtuar ish mësuesit të tij Hasan Tahsini, ka shkruar; " nuk ështënjë vlerësim i tepruar që të thuashse midis nesh ai ishte me tëvërtetë një erudit, ishte më i larti ndër të lartët..." Jani Vretoja,duke folur për nevojën e hartimit dhe të përdorimit të një alfabetitë vetëm të përbashkët të gjuhës shqipe ëhtë shprehur se këtë nevojëe ndjenë në vitin 1867 njerëz të shquar të kombit tonë si MustafaPasha.....Sulejman Pasha e Seit Beu ...Rustem Pasha.....KristaqEfendiu..Pashko Vasa ...si dhe ligjëruesi Hasan Tahsini prej Filati,njeri me kulturë arabe, persiane, turke dhe franceze dhe KonstadinKristoforidhi. ."Sipas Dr . Ramiz Zeka, në librin e tij Hoxhë HasanTahsini – Reformator i madh islamik " Hasan Tahsini ishte filozof ,enciklopedist i madh i shekullit XIX dhe kishte një kulturë aq tëgjerë , saqë studionte me kompetencë në fusha të ndryshme, që ngalogaritmet e deri tek astronomia. Ai njihte thellë filozofinë eiluministëve francezë, zotëronte teorinë e Dekartit etj , prandajSami Frashëri, me të drejtë e quante Ibni Sina i shekullit të XIX"Turkologu i shquar rus i fundit të shekullit të XIX, V.D. Smirnov, qëpati bërë një vizitë në Stamboll, më 1875, në njërën nga veprat e tijtitulluar " Oçerk istorii tureckoj literaturi" ( Vështrim i historisësë literaturës turke) botuar në Petrograd më 1891, ka shkruar dhe përdijetarin tonë. Ai e ka vlerësuar Tahsinin si shkencëtar të madh,madje duke e quajtur" Lomonosovi i Turqisë", duke e krahasuar kështume shkencëtarin enciklopedist rus me famë botërore, emrin e të cilitmban Universiteti Shtetëror i Moskës, i themeluar në vitin 1775.Endepa u shkarkuar nga posti i Rektorit të Universitetit të Stambollit,shteti francez i propozoi postin e Rektorit të Universitetit tëBordosë. Hasan Tahsini këtij propozimi i dha një përgjigjedinjitoze " ...Mua më ka dërguar për studime shteti osman dhe unë kamdetyrime ndaj tij, prandaj do t'i shërbej atij deri në fund..."Tahsini kaloi një pjesë të jetës në perëndimdhe e përfundoi të nëlindje, në Stamboll. Ky botim ka shumë vlera, jo vetëm shkencore poredhe njohëse , e mbi të gjitha është modeli i studimit serioz,jovetëm nga prurjet , por edhe nga struktura e organizimit të tij, qëi ngjan një arkitekture solide që koha nuk do ta vjetërojë. Pjesë edobisë së këtij botimi bëhen edhe dy shkrimet shoqëruese; njëri nëvend të parathënies,prej Prof. Dr. Vehbi Hotit,ndërsa tjetri njëpasthënie elegante e Dr. Laurant Bica, një tahsinian pasionant.Sipastë parit: " Monografia përfaqëson një studim serioz, të thelluar etërësortë Psikogjisë së Hasan Tahsinit dhe përbën një ndihmesë tëshquar, vetiake të autorit në studimet tona historiko- psikologjike.Ajo mbart vlera të shumanshme.. ....përbën një apel për intelektualëtshqiptarë, për rininë tonë që të rendin pas dijes, pas shkencës, passë vërtetës, me guxim e vetëmohim, për t'i vënë ato në shërbim tëatdheut, të shoqërisë, synimeve e përpjekjevepër demokratizimin dheeuropianizimin e Shqipërisë. "Sipas Dr. Laurant Bicës, kjo vepërështë shenjë e respektit të tij( Prof. Dr. Nuri Abdiut) për këtëfigurë të ndritur të kombit tonë....Ashtu si etnografi Prof. Dr. MarkTirta e konsideron Hasan Tahsinin si " i pari që flet për mbledhjen eobjekteveetnografik e e krijimin e muzeut antropologjik ( etnografik)shqiptar" apo si "babain"e etnografisë shqiptare edhe Prof. NuriAbdiu e vlerëson po lart Hasan Tahsinin me Psikologjinë e tij sipersonaliteti me të cilin ze fill psikologjia e historia epsikologjisë shqiptare, bashkë me të dhe historia e psikologjisëturkoane, në gjysmën e dytë të shekullit të XIX.Me krenarinë dheoptimizmin që na mbush vepra e Hasan Tahsinit, do të preferoja tambyllja këtë shkrim me krahasimin e merituar që i është bërë prejstudiuesve të tij: Hasan Tahsini është një Sokrat shqiptar. Në dallimnga Sokrati grek I lashtësisë, që nuk la asnjë vepër, Tahsini ynë nala disa vepra. Ai na la dy nxënës "të hajrit" Naim e Sami Frashërin,që nën shembullin e tij u bënë maja të Rilindjes Shqiptare dhe njëNamik Qemal e të tjerë, që u bënë maja të Rilindjes Osmane.

Hoca Hasan Tahsin 1811-1881

Hoca Tahsin (1811-1881)

Yazar: Risale-i Nur Enstitüsü

17.05.2002

Bediüzzaman'ın İttihad-ı İslam'da selefleri arasında gösterdiği Hoca Tahsin'in asıl adı Hasan Tahsin'dir. On dokuzuncu asrın önemli fikir adamlarındandır. Ulema sınıfına mensup olduğu gibi tabii ilimlerde de önemli bilgilere sahip birisi olarak tanınmıştır. Darülfünun'un (üniversite) ilk müdürüdür. Uzun süre Avrupa'da kalarak oradaki ilmi gelişmelerden faydalanma imkanını elde etmiştir. Yeni Osmanlılara yakın olmakla beraber siyasi faaliyetlerinden uzak kalmaya itina göstermiştir. Hasan Tahsin, 1811 yılında Yanya bölgesinde bulunan Filat kazasının Ninat köyünde doğdu. Müderris Osman Efendinin oğludur. Eğitimine babasından aldığı din ve edebiyat dersleriyle başladı. Daha iyi medrese eğitimi için memleketinden İstanbul'a geldi. Müderris Vidin'li Hoca Mustafa Efendinin derslerini takip ederek mezun oldu. 1856 yılında Avrupa'ya gönderilmesi gündeme gelinceye kadar geçen 45 yıllık hayat süreci hakkında fazla bilgi mevcut değildir. Osmanlı idaresi yurt dışına gönderdiği Türk öğrencilerine din eğitiminin verilmesi, Arapça ve Farsça bilgilerinin geliştirilmesi, ayrıca öğrenim maksadıyla yurt dışında bulunan gayrimüslim vatandaşların Türkçe'yi öğrenmelerini sağlayacak tedbirler almayı kararlaştırdı. Bu maksatla düşünülen isimlerden birisi Hoca Tahsin, diğeri ise Selim Sabit oldu. Bu hocalar hem yurt dışında bulunan öğrencileri disiplin altına almalarını sağlayacaklar, hem de ileride açılması düşünülen darülfünunda görevlendirilmeleri için yetişmiş olmaları sağlanacaktı. Böylece gönderildikleri Paris'e 20 Mart 1857 tarihinde vararak, orada bulunan Mekteb-i Osmani'de hoca olarak görevlendirildiler. Hasan Tahsin, Paris'te bulunduğu süre zarfında modern ilimlerle ilgilenerek çeşitli alanlarda bilgisini arttırmaya çalıştı. Matematik, fizik, kimya, mekanik, jeoloji ve astronomi gibi ilim dallarıyla uğraştı. Dört yıl sonra yurda döndü ise de bir yıl sonra (1862) tekrar yurt dışına gitti. Bu kez Abdülhak Hamit ve onun ağabeyi Abdülhalık Nasuhi Bey ile Paris'e gitti. Bu arada Paris'e sefaret imamı olarak tayin edildi. Abdülhak Hamid'in ifadelerine göre; Hoca ikinci kez Paris'te bulunduğu sırada, bir ara sarığını çıkararak hasır şapka giymiş ve bu hareketinden dolayı da kendisine "Mösyö Tahsin" veya "Gavur Tahsin" denilmiştir (Ömer Faruk Akün; "Hoca Tahsin", TDVİA. 18. C. s. 200). Hasan Tahsin, Avrupa'da bulunan başta Namık Kemal olmak üzere Yeni Osmanlılarla dostluk kurdu. Ancak, siyasi faaliyetlere girmekten uzak durdu. Bu dostluk Paris dönüşünde de devam etti. Tedavi için Nice şehrine gelen Fuat Paşa'nın burada vefat etmesi üzerine cenazesini hazırlamakla görevlendirildi ve Hoca 28 Şubat 1869 tarihinde İstanbul'a döndü. Kısa bir süre sonra da kuruluş aşamasında olan Darülfünun'a müdür olarak atandı (1869). Hasan Tahsin, üniversitenin açılmasına kadar geçen sürede halka açık konferanslar verdi. 20 Şubat 1870 yapılan açılışla birlikte Darülfünun'daki görevine başladı. Altı ay süren eğitimin sonunda halka açık konferanslara devam etti. Hem okuldaki görevinde hem halka yönelik yapılan konferanslarda Cemaleddin Efgani ile birlikte çalıştı. Tabii ilimlerle ilgili olarak verdiği konferansların tepki çekmesi ve aleyhlerinde yapılan şiddetli propaganda sonucu görevinden uzaklaştırıldı. Bu görevi sadece yirmi ay kadar sürdü. Uzaklaştırmaya iki olay sebep gösterilmektedir. Birincisi; tabii ilimlerde yaptığı deney çalışmasıdır. Oksijensiz yaşamanın mümkün olmadığını göstermek ve vakum kavramını açıklamak maksadıyla bir fanusun içine kuşu yerleştirdi ve arkasından fanusun içindeki havayı boşalttı. Bunun üzerine kuş öldü. Bu deney hocanın sihir yaptığı şayiasına dönüştü. Zındık olmakla itham edildi. (Şerif Mardin; Yeni Osmanlı Düşüncesinin Doğuşu, İletişim Y. İstanbul 1998, s. 250). İkincisi ise; özellikle tabii ilimlerle ilgili olarak verdiği konferanslarda dini akidelere aykırı bulunduğu şeklindeki iddialardır. Darülfünundan uzaklaştırılan Hoca, kendini tamamen ilmi çalışma ve araştırmalara verdi. Babıali'de bulunan Taşmektep'e çekilip ilmi faaliyetlerini sürdürdü. Ancak, burada da rahat bırakılmadı. Çevresindeki kişilerin akidelerini bozduğu, bir takım zararlı şeyleri öğrettiği gerekçesi ile hakkında soruşturma açılması için girişimlerde bulunuldu. Fakat bu sırada Saffet Paşa'nın Maarif Nazırı olması, soruşturma taleplerinin sonuçsuz kalmasına neden oldu. Baskılardan iyice bunalınca bir ara memleketine gitti (1874). Ama, burada da fikirlerinin yanlış anlaşılması ve hakkındaki dedikodular sonucunda Yanya valiliği tarafından tutuklanarak İstanbul'a gönderildi. Devreye giren dostları tarafından hapse atılmaktan kurtarıldı. Münif Paşa tarafından yakın ilgi ve alaka gören Hoca bir ara kütüphaneler müfettişliği görevine atandı. 1878 yılından itibaren Darülfünun'da bazı derslere girerek hocalık görevini sürdürdü. Bunların dışında Arnavut kültür ve eğitimine katkıda bulunmak maksadıyla muhtelif çalışmalar yaptı. Yakalandığı Verem hastalığından dolayı durumu gittikçe kötüleşti. 3 Temmuz 1881'de Erenköy'de vefat etti. Naaşı Sahrayıcedid mezarlığına kaldırılarak burada defnedildi. Din ilimlerinin yanında tabii ilimlerde de önemli bir eğitime sahip olan Hoca, yazdığı şiirleriyle de dikkat çekti. Risale-i Nur'da da yer verilen bir dörtlüğü bir çok eserde alıntı olarak yer aldı. "Kitab-ı âlemin evrakıdır eb'ad-ı namahdud / Sutur-u kâinat-ı dehrdir âsâr-ı namâdud./ Basılmış destgâh-ı levh-i mahfuz-u tabiatta / Mücessem lâfz-ı mânidardır âlemde her mevcud" (Muhakemat, s. 120). Bu dörtlüğünde kainat ve yaradılış temaşasını veciz bir şekilde dile getirmektedir. Bu dörtlüğü büyük bir beğeni topladığı gibi bazı yerlerde levha olarak duvarlara asıldı. Ulema kişiliğinin yanında İttihad-ı İslam için yaptığı faaliyetlerle de dikkatleri çekmiştir. Bediüzzaman Said Nursi İttihad-ı İslam hususunda seleflerini zikrederken Hoca'dan da bahsetmektedir (Tarihçe-i Hayat, s. 59). Hoca Tahsin, İslamiyet'in medeniyete ve ilerlemeye engel olduğu şeklindeki iddiaları çürütme yolunda faaliyetlerde de bulunmuştur. Diğer taraftan da İslamiyet'in ilim ve medeniyetin gelişmesine yaptığı katkıları dile getirmiştir. Hac münasebetiyle her yıl Arafat'ta toplanan Müslümanlara dağıtılmak üzere hutbe ve lahiyaları kaleme almış, bu yolla İslam kardeşliği ve ittihadına katkıda bulunmaya çalışmıştır. Müslümanların aydınlatılması maksadıyla hümanist inançlardan istifade etme yoluna gitmiştir. Dini ve nakli ilimlerdeki vukufiyetiyle yazı ve sohbetlerinde metafizik konularını maharetle işlemiştir. Tabii ilimlerden öğrendiklerini İslam inancının hizmetine sokmaya çalışmıştır. Uzun zamandan beri uzak kalınan modern ilimleri kendi çevresine yaymaya çalışmıştır. Fikir ve görüşlerini beyan ederken Kur'an-ı Kerim'den naklettiği ayetlerle desteklemeyi ihmal etmemiş, tabii ilimlere yönelişinin sebebini, mevcut İslam inancını daha da kuvvetlendirmek olarak izah etmiştir. Bilimsel araçlarla dolu bir odada yaşayarak adeta evini küçük bir laburatuvar haline getirmiştir. Eserleri Hoca Tahsin, önemli sayıda eser ve makale kaleme almış bulunmasına rağmen, bunları bir araya toplamaması ve özellikle yazmış bulunduğu şiirlerini derlememesi, eserlerinin kıymetlerini idrak edemeyen bir kısım şahısların eline geçmiş olmasından dolayı bazı eserlerinin kaybolduğu sanılmaktadır. Eserlerinin tamamını Türkçe olarak kaleme aldı. Önemli bazı eserleri şunlardır: Esrar-ı Ab u Hava; Darülfünün'un ilk açıldığı yıllarda su ile ilgili verdiği konferansların metinlerinden oluşmaktadır. Hidrojen ve oksijenden oluşan suyun canlılar için taşıdığı büyük öneme dikkat çekilmekte ve zamanına göre çok yeni bilgiler ihtiva etmektedir. İlm-i Ruh; derslerinde de önemli yer tutan ruh konusu işlenmektedir. Esas-ı İlm-i Hey'et; tabii ilimlerden gökyüzü ilmi ile ilgili olarak küçük bir el kitabı şeklindedir. Tarih-i Tekvin yahut Hilkat; eserleri arasında önemli bir yere sahiptir. Varlık ve yaradılış ile ilgili görüşlerini ihtiva etmektedir. Kainatın yaradılışını; jeoloji, astronomi, kozmoğrafya, mekanik, kimya, zooloji, botanik, coğrafya, cebir gibi muhtelif ilim dallarından istifade ederek fikirlerini açıklamaya çalışmaktadır. Diğer eserleri; Mürebbi-i Etfal, Usul-i Fenn-i Felahet-Kimya-yı Ziraat, Nevamis-i Tabiiyye. Bu eserlerinin dışında başta Cemiyyet-i İlmiye'nin yayın organı olan Mecmua-i Ulum'da olmak üzere yayınladığı çok sayıda makale de kaleme aldı. (Bu makale 201 kere okundu.) Copyright © EuroNur - www.SaidNursi.de - Kaynak gösterilerek veya izin alınarak yayınlanabilir.